Küresel Demek Ne Anlama Gelir? Felsefi Bir Yaklaşım
Filozofun Gözünden “Küresel” Kavramı
Küresel sözcüğü, yalnızca dünyanın coğrafi yuvarlaklığını işaret eden basit bir betimleme değil, aynı zamanda varlık, bilgi ve etik boyutları olan bir kavramsal yoğunluğu taşır. Bir filozof için küresel, tek bir merkezin ötesinde bütünlüğün, karşılıklı bağlılığın ve çokluğun adıdır. Buradaki temel soru şudur: “Küresel olmak, gerçekten birliği mi, yoksa çoğulluğun çatışmalı uyumunu mu anlatır?”
Bu soruya yanıt ararken üç felsefi düzlem üzerinden ilerlemek mümkündür: ontoloji, epistemoloji ve etik.
Ontolojik Perspektif: Küreselin Varlık Anlamı
Ontoloji, varlığın ne olduğunu sorgular. Bu bağlamda “küresel” olmak, dünyanın parçalarının ayrı ayrı varlığından ziyade bir bütünün varlık kipini işaret eder. Gezegenin ekolojik dengeleri, atmosferin tekliği ya da insanlığın biyolojik ortaklığı, küreselin ontolojik temelini oluşturur.
Fakat şu soruyu sormak gerekir: “Küresel olan, gerçekten tekil bir varlık mıdır, yoksa farklı parçaların zorunlu bir birlikteliği mi?” Küreselin anlamı burada gerilimlidir; çünkü varlık birliği fikri, çoğulluğun zenginliğini silikleştirebilir. Belki de küresel olan, yalnızca çokluğun birbirine çarptığı bir varoluş alanıdır.
Epistemolojik Perspektif: Bilginin Küreselliği
Epistemoloji açısından küresel, bilginin artık yerel sınırları aşarak paylaşılan bir ağ haline gelmesi anlamına gelir. İnternet, dijital medya ve bilimsel işbirlikleri, küresel bir epistemik düzenin ortaya çıktığını gösterir. Bilgi artık yalnızca “yerel bilge”nin tekelinde değil, küresel akışkanlığın içinde dolaşır.
Ama bu akışın beraberinde getirdiği bir soru vardır: “Her bilginin küresel erişime açılması, onun doğruluğunu mu artırır, yoksa kaotik bir çoğulcu bilgi rejimi mi üretir?” Küresel epistemoloji, hakikatin merkezsizleşmesi ve bilgiye erişimin demokratikleşmesi demektir; fakat aynı zamanda hakikatin parçalanma riskini de içinde barındırır.
Etik Perspektif: Küresel Sorumluluk
Küresel olmanın en keskin boyutu etik düzlemde ortaya çıkar. İklim krizi, göç, savaşlar ya da pandemiler, yerelin ötesinde küresel sorumluluk gerektirir. Artık ahlaki kararlarımız yalnızca komşularımızı değil, binlerce kilometre ötedeki insanları da etkiler.
Bu noktada soru şudur: “Küresel etik, tüm insanlığın ortak değerlerini mümkün kılabilir mi, yoksa kültürel farklılıklar içinde eriyip gider mi?” Kantçı bir bakışla evrensel etik yasadan söz etmek cazip olabilir; fakat postkolonyal bir göz, küresel etik söyleminin güç ilişkilerini gizleyebileceğini hatırlatır. Dolayısıyla küresel demek, bir sorumluluk çağrısı kadar bir çatışma alanı anlamına da gelir.
Küresel Demek: Birlik mi, Çatışma mı?
Bir yandan küresel demek, bütün insanlığın ortak kaderini dile getirir. Öte yandan, bu bütünlük düşüncesi içinde güç, eşitsizlik ve tahakküm de küreselleşir. Burada felsefi gerilim şudur: Küresel olan, özgürleşmenin imkânı mıdır, yoksa daha sofistike bir bağımlılık ağı mı?
Bu gerilim, “küresel vatandaşlık” gibi kavramlarda görünür hale gelir. Bir yandan ortak bir etik zemini, öte yandan kimliklerin aşınmasını içerir. Küresel demek, aslında bu ikiliği barındıran çok katmanlı bir tanımdır.
Sonuç: Açık Uçlu Bir Kavram Olarak Küresel
Küresel demek, yalnızca dünyanın yuvarlaklığını betimlemek değildir; varlığın bütünlüğünü, bilginin merkezsiz akışını ve sorumluluğun sınırları aşmasını ifade eder. Fakat aynı zamanda belirsiz, gerilimli ve tartışmalı bir kavramdır.
Okuyucuya şu sorularla bitirebiliriz:
- Ontolojik açıdan, küresel olan gerçekten bir bütün mü, yoksa çoğulluğun geçici uyumu mu?
- Epistemolojik açıdan, küresel bilgi hakikati mi güçlendiriyor, yoksa parçalanmış bir çoğulculuk mu yaratıyor?
- Etik açıdan, küresel sorumluluk ortak değerleri mümkün kılabilir mi, yoksa farklılıklar içinde kaybolmaya mı mahkûm?
Belki de “küresel demek ne anlama gelir?” sorusunun kesin bir yanıtı yoktur. Ancak bu belirsizlik, felsefi düşüncenin en değerli alanıdır: soruların kendisi, yanıtlardan daha verimlidir.